/ 25maj /

Testament - podatek od spadku dla osoby nienależącej do rodziny

W przypadku dziedziczenia testamentowego brak jest ograniczeń co do osób, które przejmą spadek. Różne są jednak skutki podatkowe dla poszczególnych grup spadkobierców. To, czy spadek zapisany w testamencie jest opodatkowany, czy też korzysta z ulgi uzależnione jest również od wartości, przedmiotu spadku. Kiedy osoba nienależąca do rodziny musi zapłacić podatek, a kiedy jest z niego zwolniona?

Opodatkowanie rzeczy i praw nabytych drogą spadku

Zgodnie z zapisami zawartymi w ustawie z dnia 23 lipca 1983 r. o podatku od spadków i  darowizn ( Dz.U. z 2015 r. poz. 86, z późn.zm.) podatkowi od spadków i darowizn, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podlega podatkowi również nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli polskimi obywatelami lub rezydentami.

Ponadto nie podlega opodatkowaniu nabycie praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw.

Podatkowi nie podlega też: nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego, nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym oraz na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego, kwoty składek zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn.zm.).

III grupa podatkowa, czyli kto?

Fiskus rozróżnia trzy kategorie spadkobierców. W zależności od powiązań łączących poszczególne osoby ze spadkodawcą, zostały na nie nałożone różne obowiązki podatkowe.

Do pierwszej grupy podatkowej należą:

• małżonek,
• zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki),
• wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie),
• rodzeństwo,
• pasierbica, pasierb,
• macocha, ojczym,
• teściowa, teść,
• synowa, zięć.

Druga grupa podatkowa to:

• zstępni rodzeństwa (siostrzenica, siostrzeniec, bratanica, bratanek),
• rodzeństwo rodziców (ciotka, wuj),
• zstępni i małżonkowie pasierbów,
• małżonkowie rodzeństwa,
• rodzeństwo małżonków,
• małżonkowie rodzeństwa małżonków (np. żona siostry męża)
• małżonkowie innych zstępnych (np. żona wnuka).

Dość szczegółowe wyliczenie osób należących do dwóch pierwszych grup podatkowych pozwala na scharakteryzowanie trzeciej grupy podatkowej.

Trzecia grupa podatkowa to wszystkie te osoby, które nie zostały ujęte w pierwszej i drugiej grupie podatkowej, np. znajomi, przyjaciele, kuzynostwo, rodzina pasierbów, czy rodzina macochy, ojczyma, itp.

Zwolnienia z opodatkowania dla osób z 3 grupy podatkowej

Spadkobiercy określeni przez fiskusa jako 3 grupa podatkowa korzystają ze zwolnienia w przypadku:

• nabycia gospodarstwa rolnego, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a jego powierzchnia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez spadkobiercę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia.
• nabycia praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych, nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia.
• nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata, dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną, a także nabycie zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata
• nabycie w drodze spadku prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Zwolnieniu z opodatkowania podlega również nabycie w drodze dziedziczenia przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pieniędzy lub innych rzeczy, pod warunkiem jednak, że pieniądze te lub rzeczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej.

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy?

Moment powstania obowiązku podatkowego uzależniony jest od formy nabycia po zmarłym:

• nabycie w drodze dziedziczenia – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku, a dokładniej - z chwilą wydania oświadczenia o przyjęciu spadku. Oświadczenie o przyjęciu, bądź odrzuceniu spadku może być złożone nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku (brak oświadczenia jest równoznaczny z przyjęciem spadku).
• Zapis zwykły, zapis dalszy, polecenie testamentowe – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania zapisu zwykłego, zapisu dalszego lub polecenia testamentowego.
• Zapis windykacyjny – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie, czy też z chwilą wydania postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, czy z chwilą rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia lub z chwilą wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.
• Stwierdzenie pismem nabycia niezgłoszonego do opodatkowania – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma, a w przypadku orzeczenia sądu – z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia.
• Nabycie niezgłoszone do opodatkowania – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą, gdy podatnik powoła się na nabycie przed organami skarbowymi lub organami kontroli skarbowej.

Podstawa opodatkowania

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o podatkach i darowiznach podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Należy jednak pamiętać, że jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.

Długiem wspomnianym w powyższym zapisie jest zobowiązanie do ustalonych świadczeń pieniężnych, bądź w naturze. Do ciężarów zaliczamy inne niż długi obciążenia nabytych praw i rzeczy zmniejszające wartość rynkową spadku w chwili nabycia. Niektóre długi oraz ciężary wymienia się w art. 922 § 3 k.c., są to m.in.:

• koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku,
• obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,
• obowiązek wykonania zapisów i poleceń,
• niektóre koszty postępowania spadkowego - koszty zabezpieczenia spadku, ogłoszenia testamentu oraz koszty spisu inwentarza,
• koszty zarządu majątkiem spadkowym,
• wynagrodzenie wykonawcy testamentu i kuratora spadku.

Zgodnie z art. 12 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli przedmiotem nabycia jest prawo majątkowe polegające na obowiązku świadczeń powtarzających się na rzecz nabywcy, a wartość tego prawa nie może być ustalona w chwili powstania obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania ustala się w miarę wykonywania tych świadczeń. Naczelnik urzędu skarbowego może jednak za zgodą podatnika przyjąć za podstawę opodatkowania prawdopodobną wartość świadczeń powtarzających się za cały czas trwania obowiązku tych świadczeń.

Art. 13 ust. 1 stanowi, że wartość świadczeń powtarzających się przyjmuje się do podstawy opodatkowania w wysokości rocznego świadczenia pomnożonego:

1.w razie ustanowienia świadczeń na czas określony co do liczby lat lub ich części - przez liczbę lat lub ich części;

2.w pozostałych przypadkach, w tym w razie ustanowienia świadczeń na czas nieokreślony - przez 10 lat.

Zwolnienie od podatku

Podatnicy z III grupy podatkowej korzystają ze zwolnienia od podatku w zakresie wartości nabytych od spadkodawcy w okresie 5 lat poprzedzających  rok, w którym nastąpiło otwarcie spadku (ostatnie nabycie), własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości nie przekraczającej 4.902 zł. Wartość czysta ponad kwotę zwolnioną opodatkowana jest według skali:

• 12% - do wysokości 10.278zł,
• 1.233,40zł i 16% od nadwyżki ponad kwotę 10.278zł – gdy wartość czysta mieści się w przedziale od 10.278zł do 20.556zł,
• 2.877,90zł i 20% od nadwyżki ponad kwotę 20.556zł -  gdy wartość czysta przekracza kwotę 20.556zł.

Podatnicy z III grupy podatkowej mogą też skorzystać z ulgi mieszkaniowej. W tym przypadku do podstawy opodatkowania nie wlicza się wartości czystej lokalu lub budynku do łącznej wartości nieprzekraczającej 110m2 jego powierzchni użytkowej (stosownie do wielkości udziału).

Z ulgi mogą skorzystać tylko osoby, które sprawowały opiekę nad spadkodawcą na podstawie umowy z podpisem notarialnie poświadczonym przez co najmniej 2 lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza.

Podatnik musi spełnić też dodatkowe warunki, tzn. nie może być właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim, musi przenieść własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego. Nie może dysponować spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu mieszkalnego lub wynikającym z przydziału spółdzielni mieszkaniowej, prawem do domu jednorodzinnego lub prawem do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami, podatnik musi przekazać je zstępnym lub do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego. Nie może być najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim, musi rozwiązać umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego.

Kolejnym warunkiem jest zamieszkiwanie objętego ulgą nabytego lokalu, zameldowanie w nim na pobyt stały przez 5 lat od:

• dnia złożenia zeznania podatkowego jeżeli w chwili złożenia zeznania nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
• od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego.

W podanym okresie nabywca nie może też sprzedać lokalu objętego ulgą.

Zeznanie podatkowe

Zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych SD-3 wraz z dokumentacją mającą wpływ na określenie podstawy opodatkowania należy złożyć w urzędzie skarbowym w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Organ podatkowy może nie zgodzić się z wartościami zadeklarowanymi przez podatnika w zeznaniu i wskazać wartość według własnej oceny. W tym przypadku, podatnik ma 14 dni (licząc od dnia doręczenia wezwania) na zmianę zeznania. Jeśli wezwany nie zmieni zeznania lub wartość podana przez niego będzie odbiegała od wartości rynkowej, wówczas organ podatkowy dokona określenia tej wartości z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Dla podatnika może to mieć konsekwencje w postaci dodatkowych kosztów, jeśli bowiem wartość wskazana przez organ podatkowy na podstawie opinii biegłego będzie różniła się od wartości podanej przez podatnika o więcej niż 33%, wówczas koszt opinii biegłego poniesie podatnik.